تاریخچه پرچم ایران قدیم در زمان کوروش و امام حسین

باید گفت که پرچم ایران در هر برهه زمانی دستخوش تغییرات شده است. مثلا در زمان پادشاهی کورش کبیر و هخامنشیان پرچم با یک نماد متفاوت انتخاب شده و در زمان ساسانیان این پرچم و نماد تغییر کرده است. شاید طی ۳ هزار سال، پرچم کشور ایران بیش از ۲۰ بار مورد تغییرات جزیی و کلی قرار گرفته. در ادامه قصد داریم تا پرچم های استفاده شده در سلسله‌ های مختلف در ایران را به شما معرفی ‌کنیم؛ با ما همراه باشید…

تاریخچه پرچم ایران در زمان های مختلف تاریخ را بشنوید:

اولین پرچم ایران در زمان کوروش هخامنشیان

نکته: قبل از به پادشاهی رسیدن کوروش کبیر، نقش روی پرچم ایران، تصویر یک گاو بالدار بوده است. طبق روایت ‌های تاریخی، نام این پرچم درفشا بوده. که می‌ توان درفشا را اولین پرچم ایران دانست.

فروش ویژه: پرچم و ریسه ۲۲ بهمن

که پس از آن و در زمان سلسله هخامنشیان، نقش روی پرچم به تصویر یک پرنده شکاری تغییر کرد. اغلب افراد این پرنده را، پرنده شهباز می ‌دانند و دلیل وجود تصویر این پرنده بر روی پرچم ایرانیان در زمان فرزندان هخامنش طبق روایت ها مربوط به افسانه ‌ای است که در آن پرنده شهباز، ناجی آریایی ‌ها شده و آنان را به سمت ایران هدایت نموده.

پرچم ایران در زمان هخامنشیان

پرچم اشکانیان

پس از اینکه اشکانیان بر بیگانگان سلوکی پیروز شدند، تصمیم گرفتند تا پرچمی متفاوت را طراحی کنند. پرچم واحد کشور و قوم پارت در زمان حکومت بر ایران، پرچم خورشید بوده است. بدین گونه که آرم پرچم ایران از یک خورشید زرد رنگ در میان پارچه ساخته شده بود.

پیشنهاد مطالعه: نقش پرچم ها در مراسم سیاسی

پرچم ایران در زمان ساسانیان

نخستین اشاره در تاریخ اساطیر به وجود پرچم ایران، بر می گردد به قیام کاوه آهنگر علیه ظلم و ستم آژی دهاک (ضحاک). در آن زمان کاوه برای آن که مردم را علیه ضحاک بشوراند، پیش بند چرمی خود را بر سر چوبی کرد و آن را بالا گرفت تا مردم گرد او جمع شوند. سپس کاخ فرمانروای خونخوار را در هم کوبید و فریدون را بر تخت شاهی نشاند.

فریدون نیز پس از آنکه فرمان داد تا پاره چرم پیش بند کاوه را با دیباهای زرد و سرخ و بنفش بیارایند و دُر و گوهر به آن بیفزایند، که آن را درفش شاهی خواند و به این صورت ” درفش کاویان ” پدید آمد. نخستین رنگهای پرچم ایران زرد و سرخ و بنفش بود، بدون آنکه نشانه ویژه ای بر روی آن وجود داشته باشد. درفش کاویان صرفاً افسانه نبوده و به استناد تاریخ تا پیش از حمله اعراب به ایران، بویژه در زمان ساسانیان و هخامنشیان پرچم ایران را درفش کاویان می گفتند، هر چند آن درفش کاویانی اساطیری نبوده است.

پرچم ایران بعد از اسلام – پرچم ایران در زمان امام حسین

پس از تازش تازیان به ایران، ایرانیان تا 200 سال هیچ درفش یا پرچمی نداشتند و تنها دو تن از قهرمانان ملی ایران زمین، یعنی ابومسلم خراسانی و بابک خرم دین، دارای پرچم بودند. ابومسلم پرچمی یک سره سیاه رنگ داشت و بابک سرخ رنگ. به همین روی بود که طرفداران این دو را سیاه جامگان و سرخ جامگان می خواندند. از آنجایی که علمای اسلام تصویرپردازی و نگارگری را حرام می دانستند تا سال های مدید هیچ نقش و نگاری از جانداران بر روی درفش ها تصویر نمی شد.

نخستین تصویر روی پرچم ایران

در سال ۲۵۵ خورشیدی (۹۷۹میلادی) که غزنویان با شکست دادن سامانیان زمام امور را در دست گرفتند، سلطان محمود غزنوی برای نخستین بار دستور داد نقش یک ماه را روی پرچم خود که رنگ زمینه آن یکسره سیاه بود، زردوزی کنند.

سپس در سال ۴۱۰ خورشیدی (۱۰۳۱ میلادی) سلطان مسعود غزنوی به انگیزه دلبستگی به شکار شیر دستور داد نقش و نگار یک شیر جایگزین ماه شود و از آن پس هیچگاه تصویر شیر از روی پرچم ملی ایران برداشته نشد تا انقلاب اسلامی در سال  ۱۳۵۷ (۱۹۷۹ میلادی).

آیا پرچم شیر و خورشید در زمان صفویه به وجود آمد؟

در میان شاهان سلسله صفویان که حدود 230 سال بر ایران حکومت کردند، تنها شاه اسماعیل اول و شاه طهماسب اول روی پرچم خود نقش شیر و خورشید نداشتند. پرچم شاه اسماعیل یک سره سبز رنگ بود و بر بالای آن تصویر ماه قرار داشت.

شاه طهماسب نیز چون خود زاده ی ماه فروردین (برج حمل) بود، دستور داد به جای شیر و خورشید تصویر گوسفند (نماد برج حمل) را هم روی پرچم ها و هم بر روی سکه ها ترسیم کنند. پرچم ایران در بقیه دوران حاکمیت صفویان سبز رنگ بود و شیر و خورشید را روی آن زردوزی می کردند. البته موقعیت و طرز قرار گرفتن شیر در همه ی این پرچم ها یکسان نبود. شیر، گاه نشسته بود، گاه نیمرخ و گاه رو به سوی بیننده. در بعضی موارد هم خورشید از شیر جدا بوده و گاه چسبیده به آن.

به استناد سیاحت نامه ژان شاردن، جهانگرد فرانسوی، استفاده از بیرق های نوک تیز و باریک که روی آن آیه ای از قرآن و تصویر شمشیر دو سر حضرت علی (ع) یا شیر خورشید بوده، در دوران صفویان رسم بوده است. به نظر می آید پرچم ایران تا زمان قاجار، مانند پرچم اعراب، سه گوشه بوده نه چهارگوش.

پرچم ایران در زمان قاجار

در دوران آقا محمدخان قاجار، سر سلسله قاجاریان، چند تغییر اساسی در شکل و رنگ پرچم داده شد، یکی این که شکل آن برای نخستین بار از سه گوشه به چهار گوشه تغییر یافت و دوم این که آقا محمدخان به دلیل دشمنی که با نادر داشت، سه رنگ سبز و سفید و سرخ پرچم نادری را برداشت و تنها رنگ سرخ را روی پرچم گذارد. دایره سفید رنگ بزرگی در میان این پرچم بود که در آن تصویر شیر و خورشید به رسم معمول وجود داشت.
با این تفاوت بارز که برای نخستین بار شمشیری در دست شیر قرار داده شده بود. در عهد فتحعلی شاه قاجار، ایران دارای پرچمی دوگانه شد. یکی پرچمی یکسره سرخ با شیری نشسته و خورشید بر پشت که پرتوهای آن سراسر آن را پوشانده بود.

پرچم ایران در زمان امیرکبیر

ميرزا تقی خان اميركبير، بزرگمرد تاريخ ايران، دلبستگی ويژه‌ ای به نادرشاه داشت و به همين دلیل پيوسته به ناصرالدين شاه توصيه می‌ کرد تا شرح زندگی نادر را بخواند.

اميرکبير همان رنگ‌ های پرچم نادر را پذيرفت، اما دستور داد شکل پرچم مستطيل باشد (بر خلاف شکل سه گوشه در عهد نادرشاه) و سراسر زمينه پرچم سفيد، با يک نوار سبز به عرض تقريبی ۱۰ سانتی ‌متر در گوشه بالايی و نواری سرخ رنگ به همان اندازه در قسمت پايين پرچم دوخته شود و نشان شير و خورشيد و شمشير در ميانه پرچم قرار گيرد، بدون آنکه تاجی بر بالای خورشيد گذاشته شود. بدين ترتيب پرچم ايران تقريبا به شکل و فرم پرچم امروزی ايران درآمد.

پرچم ایران در دوران پهلوی (زمان شاه)

پس از زندیه، همواره شیر و خورشید جزء اصلی پرچم کشور بود. پرچم ایران در زمان فتحعلی شاه با نشان شیر و خورشید به رسمیت درآمد و حتی کشورهای فرنگی، ایران را با نام سرزمین شیر و خورشید می ‌شناختند.

پرچم ایران زمان شاه

در زمان ناصرالدین شاه و وزارت امیرکبیر، زمینه پرچم ایران به ۳ رنگ سبز، سفید و قرمز درآمد. در باب انتخاب پرچم ایران روایت‌ های جالبی از مخالفت روحانیون در انقلاب مشروطه با وجود این تصویر (به علت حرام دانستن تصویر گرایی) نقل شده و همینطور روایت‌ های جالب‌ تری از توجیه روشنفکران زمان برای انتخاب این رنگ‌ ها و نقش پرچم وجود دارد.

نمایندگان نواندیش در توجیه رنگ های به کار رفته در پرچم به دلایل دینی متوسل شدند. بدین ترتیب که می گفتند رنگ سبز، رنگ دلخواه پیامبر اسلام (ع) و رنگ دین است، بنابراین پیشنهاد می شود رنگ سبز در بالای پرچم ملی ایران قرار گیرد. در مورد رنگ سفید نیز به این حقیقت تاریخی استناد شد که رنگ سفید رنگ مورد علاقه زرتشتیان است؛ اقلیت دینی که هزاران سال در ایران به صلح و صفا زندگی کرده اند و این که سفید نماد صلح، آشتی و پاکدامنی است و لازم است در زیر رنگ سبز قرار گیرد.

پرچم رسمی ایران در اوایل دهه 50

 در مورد رنگ سرخ نیز با اشاره به ارزش خون شهید در اسلام، به ویژه امام حسین (ع) و جان باختگان انقلاب مشروطیت، به ضرورت پاسداشت خون شهیدان اشاره شد. وقتی نمایندگان روحانی با این استدلال ها مجاب شده بودند و زمینه مساعد شده بود، نواندیشان حاضر در مجلس سخن را به موضوع نشان شیر و خورشید کشاندند و این موضوع را این گونه توجیه کردند که انقلاب مشروطیت در مرداد (سال 1285 هجری شمسی / 1906 میلادی) به پیروزی رسید؛ یعنی در برج اسد (شیر).

از سوی دیگر چون اکثر ایرانیان مسلمان شیعه و پیرو علی (ع) هستند و اسدالله از القاب حضرت علی (ع) است، بنابراین شیر هم نشانه مرداد است و هم نشانه امام اول شیعیان.

در مورد خورشید نیز چون انقلاب مشروطه در میانه ماه مرداد به پیروزی رسید و خورشید در این ایام در اوج نیرومندی و گرمای خود است، پیشنهاد شد خورشید را نیز بر پشت شیر سوار کنند که این شیر و خورشید هم نشانه علی (ع) باشد هم نشانه ماه مرداد و هم نشانه چهاردهم مرداد، یعنی روز پیروزی مشروطه خواهان و البته وقتی شیر را نشانه پیشوای امام اول علی (ع) بدانیم، لازم است شمشیر ذوالفقار را نیز به دستش بدهیم. بدین ترتیب برای اولین بار پرچم ملی ایران به طور رسمی در قانون اساسی به عنوان نماد استقلال و حاکمیت ملی مطرح شد. 

پرچم جمهوری اسلامی ایران

در نهایت، پس از انقلاب، زمزمه‌ هایی از تغییر پرچم کشور به گوش می‌ رسید اما تا سال ۱۳۵۹ پرچم کشور همان پرچم شیر و خورشید بود. تا اینکه با برگزاری یک مسابقه، طرح ارائه شده توسط حمید ندیمی به عنوان طرح منتخب برای پرچم ایران انتخاب شد.

پرچم فعلی ایران از ۳ رنگ سبز، سفید و قرمز همراه با نشان «لا اله الا الله» در وسط آن تشکیل شده است. علاوه بر این، در بالا و پایین این نشان، ۲۲ واژه «الله‌اکبر» به مناسبت سالروز انقلاب ایران، ۲۲ بهمن قرار دارد.

معنای رنگ‌ های پرچم ایران

• سبز: نشانه خرمی و دوستی.
• سفيد: صلح و دوستی (برگرفته از نشانه زرتشتيان).
• قرمز: نشان خون از دست رفتگان در راه ايران (شهيدان).

گردآوری توسط: طهران پرچم